W ostatnich latach bardzo popularne są ogrodowe stawy i oczka wodne, dlatego znaczenia nabrały rośliny wodne i terenów podmokłych. Jedną z nich jest właśnie czermień błotna. Roślina ta jest sadzona w strefie bagiennej ogrodowych oczek i stawów wodnych.
Czermień błotna (łac. Calla palustris L.),
zwana też czermień lub czerwień błotny, lub wodna wsza – to gatunek rośliny terenów podmokłych, należącej do monotypowego rodzaju czermień (łac. Calla, obecnie zalicza się do niego tylko ten jeden gatunek), podrodziny Aroideae, rodziny obrazkowatych (łac. Araceae), rzędu żabieńcowców (łac. Alismatales) oraz kladów: roślin naczynuiowych jednoliściennych, okrytonasiennych i Euphyllophyta. Nazwa naukowa rodzaju Calla wywodzi się przy tym od greckiego słowa „kallos”, czyli „piękno”. Z kolei nazwa gatunkowa palustris, w łacinie oznacza „bagienny”. Nazwy te dobrze określają preferencje życiowe tej bagienno-błotnej rośliny. Polska nazwa „czermień”, wywodzi się natomiast od wschodnio-cerkiewnego słowa „чēрменъ”, czyli „czerwony”. W języku angielskim zwyczajowa nazwa tej rośliny to „water arum”, czyli „wodny obrazek”, a także „water dragon” („wodny smok”) oraz „wild calla” („dzika kalla”). Niemcy roślinę tę określają z kolei, jako „Drachenwurz” i „Sumpfkraut”, czyli „błotne ziele”, lub „Drachenkraut” („smocze ziele”), „Schlangenkraut” („wężowe ziele”), lub „Schweinsohr” („świńskie ucho”). Natomiast w Portugalii czermień błotną zwyczajowo nazywa się dziwnie, bo „kubkiem mleka” („copo-de-leite”).
Rodzimy teren występowania czermieni błotnej, to obszary półkuli północnej klimatu umiarkowanego i subarktycznego – od Europy Środkowej i Wschodniej, aż po Japonię oraz subarktyczną, Północną i Wschodnią Amerykę. W Polsce roślina ta występuje stosunkowo pospolicie na terenie całego pasa niżowego kraju, aż po Podkarpacie, gdzie gatunek ten jest rzadki i zagrożony, z powodu sporej eksploatacji torfowisk. Roślina ta nie jest jednak u nas prawnie chroniona. Jej najwyżej położone stanowisko w Polsce potwierdzono w 2001 r. i znajduje się ono nad Smreczyńskim Stawem w Tatrach, na wysokości 1226 m n.p.m. Czermień błotna jest też uprawiana powszechnie od wielu lat, jako popularna roślina ozdobna ogrodowych oraz parkowych oczek wodnych i stawów.
Charakterystyka czermieni błotnej
Czermień błotna to płożąca się roślina zielna i jednopienna, która osiąga wysokość do 15-30 cm. Jest to również wieloletni hydrofit, czyli roślina zamieszkująca siedliska o dużej wilgotności, a także helofit, geofit i chamefit, czyli roślina wytwarzająca pączki odnawiające, które zimują do następnego sezonu wegetacyjnego, w postaci organów podziemnych (w postaci kłączy), ukryte pod ziemią i w błocie, ewentualnie ponad ziemią, jednak nie wyżej, jak 0,3-0,5 m. Te przetrwalnikowe pączki umożliwiają roślinie odtworzenie się w przyszłym sezonie wegetacyjnym. Poza tym, czermień błotna ma też korzenie przybyszowe, które powstają w węzłach kłączy. Kłącza są poziome i wydłużone nawet do 50 cm, mają ponadto średnicę do 1-2 cm. Płożą się przy tym bezpośrednio pod, lub nad powierzchnią błotnistego podłoża. Pojedynczo na całej długości kłączy oraz w kępach rozlokowanych na ich wierzchołkach pojawiają się liście, mające wzniesione ogonki liściowe o długości 10-30 cm. Blaszki liściowe są połyskliwe i jasnozielone, sercokształtne, jajowate do okrągłych, ze spiczastym lub kończykowatym wierzchołkiem, mają przy tym wymiary 6-14×4-12 cm.
Czermień błotna kwitnie od maja do sierpnia, a jej kwiaty są, co ciekawe – zapylane przez ślimaki. Kwiatostany są typu kolbiastego pseudancjum, które wyrasta na wzniesionej szypułce o długości 15-30 cm i średnicy 8-12 mm. Pseudancjum jest otoczone jajowato-eliptyczną pochwą kwiatową w biało-kremowym kolorze, która jest ostro zakończona kończykiem, a także płasko otwarta i często całkowicie lub częściowo zielona odosiowo, przyjmuje przy tym wymiary 4-6×3-3,5 cm. Kolba jest natomiast osadzona na krótkim trzonku, cylindryczna oraz żółtawo-zielona, o długości 1,5-3 cm. Z wierzchu całkowicie pokrywają ją niewielkie, obupłciowe kwiaty, mające po 6 lub częściej 9-12 pręcików dwóch typów (zewnętrzne pręciki mają szerokie nitki, a wewnętrzne mają wąskie nitki). Zalążnie tych kwiatów są jednokomorowe i zawierają 6-9 anatropowych, czyli odróconych zalążków. Co ciekawe, istnieją doniesienia o roślinach, które tworzą czasem więcej niż jedną kolbę, w jednej pochwie kwiatowej, jednak typowo występuje tylko jedna kolba w pochwie kwiatowej czermieni błotnej. Czermień błotna kwitnie w okresie od maja do końca lipca.
Owocem omawianej rośliny są czerwone jagody o wymiarach 6-12×5-10 mm, zebrane w kolbowate owocostany. Wewnątrz tych jagód znajdują się brązowe i cylindryczne nasiona, o długości 3-5 mm, mające w środku obfite bielmo, otoczone galaretowatym i lepkim śluzem, który umożliwia roślinie rozsiewanie za pośrednictwem wody (hydrochoria) i ptaków (ornitochoria, ptaki je zjadają i rozsiewają, wydalając wraz z kałem).
W uprawie czermieni należy uważać, ponieważ jest to roślina trująca! Zawiera bowiem alkaloid aroinę i kryształy szczawianu wapnia. Należy uważać szczególnie na dzieci, które mogą podjadać jej czerwone owoce-jagody. Przy kontakcie ze śluzówką układu pokarmowego (np. po połknięciu), powodują silne i bolesne pieczenie oraz stany zapalne przewodu pokarmowego. Jeśli fragmenty rośliny lub jej owoce zostaną spożyte w większych ilościach, może wtedy pojawić się biegunka, a nawet paraliż ciała. Jeśli dojdzie jedynie do zewnętrznego kontaktu soku tej rośliny z ludzka skórą, wywołuje to silne podrażnienia. Co ciekawe jednak, niedźwiedzie brunatne są chyba uodpornione na te trujące substancje, gdyż zaobserwowano, że po przebudzeniu ze snu zimowego, spożywają spore ilości kłączy czermieni błotnej, co ma służyć prawdopodobnie pobudzeniu układu pokarmowego do wypróżnienia kałowych złogów jelitowych po zimie. Tak, czy inaczej.
Stanowisko i uprawa czermieni błotnej
Czermień błotna zasiedla powszechnie wilgotne gleby torfiaste, skrajnie żyzne i kwaśne, typowe na takich stanowiskach bagiennych, jak: torfowiska przejściowe, okrajki torfowisk wysokich, rzadziej również torfowiska niskie, podmokłe olszyny. Występuje też na brzegach zbiorników wodnych, w tym również okresowo wysychających. Spotkać ja można do wysokości 900 m n.p.m.
Ponieważ czermień błotna wymaga podłoża błotnistego, najlepiej będzie rosła w uprawie w strefie błotnej (podmokłe i wilgotne brzegi). Preferuje też głównie stanowiska zacienione, choć będzie też rosła i w warunkach nasłonecznionych. Służy więc jako popularna roślina ozdobna stawów i oczek wodnych, a także wolnopłynących strumieni naturalnych lub sztucznych. Rośliny te w naturze występują w naszym kraju jednak dosyć rzadko, dlatego chcąc je posiadać, najlepiej zaopatrzyć się w nie w sklepie ogrodniczym. Gdy już je kupimy, to w oczku wodnym powinniśmy je sadzić w strefie błotnej (bagiennej) na głębokości nie przekraczającej 5 cm.
Czermień błotna ma też i wadę, ponieważ zawsze następuje u niej szybki rozrost kłącza, które nie rośnie głęboko w ziemi, a pełza po jej powierzchni, osiągając ok. 1 m długości w ciągu jednego sezonu wegetacyjnego, przez co potrzebuje sporo miejsca. Roślina ta może się więc nie nadawać do ozdoby niewielkich zbiorników wodnych! Ponadto, z końcem lata, liście czermieni zaczynają opadać, pozostawiając przez to brzydkie, gołe badyle kłączy, które już nie pokryją się nowymi liśćmi w przyszłym sezonie. Roślina wygląda wtedy łyso, tym bardziej, że gatunek ten nie tworzy zwartych kęp. Dobrze więc sadzić po kilka okazów blisko siebie, lub dosadzać pomiędzy nowe okazy wiosną, lub mieszać ten gatunek z innymi, niskimi roślinami błotnymi.
Czermień błotna nawożenie i rozmnażanie
Czermień błotna jest wytrzymała, jednak najbardziej lubi podłoże żyzne. Jej korzenie przerastają głównie grubą warstwę ściółki, bez zbytniego zagłębiania się, dlatego zwykle roślinę można bez problemu podnieść do góry wraz z fragmentem podłoża. Należy wiedzieć, że w ogrodzie często trudno zapewnić tej roślinie odpowiednie nasłonecznienie i warunki glebowe, więc zwykle odmiennie niż w naturze, czermień błotna wytwarza w warunkach sztucznych znacznie więcej kwiatów, kosztem ograniczenia liczby liści, które są też znacznie mniejsze i szybciej obumierają, przez co pędy mogą stawać się szybko nieatrakcyjnie gołe.
W środowisku naturalnym czermień błotna rozmnaża się głównie przez rozrost kłącza i tzw. pączki śpiące. Rozmnażanie czermieni błotnej przez podział kłączy należy robić wczesną wiosną poprzez kopczykowanie części kłącza, które wtedy łatwo i szybko ukorzenia się. Warto tez wiedzieć, że kłącza w węzłach wytwarzają pączki śpiące, które zwykle odpadają i pływając po powierzchni wody, szukają sobie miejsca do zakorzenienia. Można je wtedy zbierać i sadzić w żądane miejsca. Możliwe jest też rozsiewanie czermieni wprost z nasion (wysiewa się świeżo zebrane nasiona na podmokły grunt).
Czermień błotna choroby
Czermień błotna jest bardzo odporna na choroby i szkodniki, dobrze znosi też gorsze warunki uprawy i nawet bardzo mroźne zimy. To głównie dlatego jest tak często wykorzystywana, jako roślina ozdoba ogrodowych stawów i oczek wodnych.
