Owady zapylające w ogrodzie to nie tylko ładny widok, szczególnie, jeśli chodzi o kolorowe motyle. Zapylacze stanowią, bowiem arcyważny czynnik niezbędny do właściwego funkcjonowania ekosystemów roślinnych, zarówno tych dzikich, jak i tworzonych przez człowieka. Masz ogród lub sad czy pole rzepaku i zastanawiasz się, jak znaczącą rolę pełnią w nim pszczoły, motyle i trzmiele? Konieczne przeczytaj i dowiedz się, jak właściwie dbać o owady zapylające w ogrodzie. Jeszcze dziś sprawdź, jakie zapylacze owadzie mogą się w nim pojawić i co może im szkodzić.
Co to są owady zapylające, zapylacze?
Zapylacze to zwierzęta, które przenoszą pyłek z męskiego pylnika kwiatu, na żeński słupek kwiatowy. Pomaga to w zapłodnieniu zalążków w kwiecie męskimi gametami z ziaren pyłku. Wśród nich są nie tylko owady! Owady zapylające obejmują pszczoły (pszczoły miodne, pszczoły samotnice, murarki, trzmiele), motyle, niektóre osowate (np. osy pyłkowe z podrodziny Masarinae), mrówki, niektóre muchy (np. muchy pszczele), samce komarów i chrząszcze kwiatowe.
Wśród zapylaczy są też jednak pewne kręgowce, w tym głównie nietoperze i ptaki, ale także niektóre ssaki inne niż nietoperze, jak np. małpy, lemury, oposy i gryzonie). Kwiaty mogą też zapylać niektóre gatunki jaszczurek. Wśród zapylających ptaków należy przede wszystkim wymienić kolibry, które zapylają specjalizując się do konkretnych gatunków roślin o głębokokielichowych kwiatach. My ludzie też możemy dokonywać sztucznego zapylania.
Niezbędność obecności zapylaczy w przyrodzie.
Naukowcy odkryli, że niemal 80% otaczających nas różnych gatunków roślin jest uzależnionych od zapylania przez owady i bez drugich w zasadzie nie przeżyją. Owady zapylające są niezbędne również w rolnictwie. Od zapylenia przez owady zależy m.in. wielkość i jakość plonów u ok. 50 gat. obecnych roślin uprawnych. Zapylenie może prowadzić w ich wypadku do znaczącego wzrostu plonów. Przykładowo, w sadach zapylacze podwyższają plon do ok. 60%, a w uprawach warzywnych nawet do 80% (w ogórkach).
Zapylanie roślin przez owady i inne zwierzęta jest metodą całkowicie naturalną, a więc ekologiczną i bezpieczną dla środowiska. W Polsce owady zapylające w ogrodzie są popularne i szanowane, a najważniejszym gat. jest pszczoła miodna i trzmiele. To nasi główni zapylacze nie tylko roślin uprawnych, ale i dziko rosnących. Uzupełniająco działają też u nas pszczoły samotnice, wśród których najbardziej znaną jest pszczoła murarka, dla której tworzy się nawet miejsca do gniazdowania na działkach i w ogrodach.
Przystosowania roślin do zwierząt zapylaczy.
Rośliny zapylane przez zwierzęta, ewolucyjnie wytworzyły szereg ciekawych przystosowań, które odzwierciedlają wymagania nawet bardzo konkretnych gat. zapylaczy: np. ogólny rozmiar kwiatu, głębokość i szerokość jego kielicha, kolor płatków kwiatowych (w tym wzory zwane przewodnikami nektaru, które są widoczne tylko w świetle ultrafioletowym), zapach, wytwarzanie nektaru oraz jego ilość, skład itp. Ptaki kolibry odwiedzają czerwone kwiaty z długimi, wąskimi rurkami i dużą ilością nektaru.
Nie są jednak tak mocno przyciągane szerokimi kwiatami z małą ilością nektaru i obfitą ilością pyłku. Te kwiaty są za to bardziej atrakcyjne dla zapylających je chrząszczy. Gdy eksperymentalnie zmodyfikuje się te cechy (np. zmieniając kolor czy rozmiar kwiatów danego gat. rośliny), odwiedziny zapylaczy mogą się wtedy zmniejszyć, a nawet ustać. Niektóre gat. roślin wytwarzają kwiaty o zapachu padliny, przyciągając w ten sposób zapylacze padlinożerne (np. sromotnik smrodliwy).
Owady zapylające w ogrodzie – charakterystyka:
pszczoły miodne
– należą do pszczołowatych właściwych (Apidae). Pszczoły to najbardziej znane i najskuteczniejsze zapylacze Podróżują od kwiatu do kwiatu, zbierając nektar (później przekształcany w gnieździe w miód) i pyłek, ocierając się na kwiecie o jego męskie pylniki. Pyłek gromadzi się wtedy na jej dwóch tylnych nogach, w rozszerzonej strukturze obecnej na każdej z nich, zwanej „koszem pyłkowym”. Gdy pszczoła lata od kwiatu do kwiatu, niektóre ziarna pyłku są przy okazji przenoszone na znamiona słupków innych kwiatów.
Nektar zapewnia pszczołom pokarm na energię niezbędną do życia, a pyłek dostarcza im cenne białko. Kiedy pszczoły hodują duże ilości czerwiu (larwy), pszczelarze twierdzą wtedy, że ule się „budują”. Pszczoły celowo zbierają bowiem pyłek w większych ilościach niż normalnie, aby zaspokoić spore potrzeby żywieniowe czerwiu. Dobre zarządzanie pszczelarzy zapylaniem, ma na celu utrzymanie pszczół w stanie „budowania” w okresie kwitnienia różnych gat. roślin. Czyni to pszczoły jeszcze bardziej wydajnymi zapylaczami.
Tak powinno się traktować pszczoły, jako owady zapylające w ogrodzie, na polu, w sadzie. Owady te potrzebują obfitego i stałego źródła pyłku, aby się rozmnażać. Pszczoły miodne są zdecydowanie najważniejszymi owadami i w ogóle zwierzętami zapylającymi w przyrodzie. Nic dziwnego, że od tysięcy lat są przez nas hodowane w celu zarządzania zapylaniem i produkcji miodu;
pszczoły samotnice (pszczoły samotne)
– to podrodzina owadów (Apoidea) z rzędu błonkoskrzydłych, nadrodziny pszczół i rodziny smuklikowatych. Są to dzikie gat. pszczół, budujące gniazda w ziemi, tworząc korytarze z tzw. komórkami lęgowymi. Różne gatunki dzikich pszczół są mocno i wyraźnie przystosowane do zapylania. Pszczoły samotnicowate niosą dodatkowo na swym ciele pewien ładunek elektrostatyczny, co pomaga ziarnom pyłku, mocno przylegać do ich ciał. Samotnocowate mają również inne struktury przenoszące pyłek, podobnie jak hodowane przez ludzi pszczoły miodne. U większości z nich ma to postać struktury znanej, jako tzw. scopa.
Organ ten znajduje się na tylnych łapach większości rodzajów dzikich pszczół, a u niektórych również na dolnej części brzucha (np. u pszczół z rodzaju Mellitidia i Dieunomia). Pszczoły miodne, trzmiele i ich krewni nie mają skopy, ale ich obie tylne nogi są za to zmodyfikowane w strukturę zwaną korbicą, czyli wspomnianym wyżej „koszem pyłkowym”. Pszczoły dzikie również gromadzą nektar i pyłek, jako doskonałe, wysokokaloryczne i wysokobiałkowe źródło pokarmu. Idealnie jest nim także żywić młode. W Polsce najpopularniejszą wśród samotnic jest pszczoła murarka;
inne owady zapylające w ogrodzie, na polu, w sadzie
– także wiele innych owadów doprowadza do zapylenia, przy okazji odwiedzania kwiatów różnych rośli,n w poszukiwaniu nektaru i pyłku kwiatowego. Najważniejszymi zapylaczami wśród nich są motyle i ćmy (Lepidoptera) oraz inne gat. z rodzaju błonkoskrzydłych (Hymenoptera), w tym niektóre osowate. Inne potencjalne owady zapylające w ogrodzie, to również mrówki, niektóre muchy (np. muchy pszczele), wciornastki, samce komarów i chrząszcze kwiatowe. Owady takie żerują na swobodnie kwitnących roślinach, jako źródłach energii (w postaci nektaru), a także jako terytorium do spotkania samic, które też odwiedzają kwiaty.
Wybitnymi przykładami są drapieżne osy (zwłaszcza Sphecidae, Vespidae i Pompilidae). Określenie „osy pyłkowe” jest w szczególności szeroko stosowane w Masarinae, podrodzinie Vespidae. Są one niezwykłe wśród samotnych os, ponieważ specjalizują się w zbieraniu pyłku do karmienia swoich larw. Pyłek ten zjadają i zwracają go potem do wykopanej przez siebie komory ziemnej, przed złożeniem w niej jaja. Wiele much pszczelich, w tym niektóre z rodzaju Tabanidae i Nemestrinidae, są szczególnie przystosowane do zapylania roślin za pomocą aparatów gębowych w postaci wąskich, długich rurek ssących (np. gatunki Lapeirousia i Empidinae).
W zapylaniu roślin, niektóre gat. takich much mogą być nawet równie skuteczne, jak pszczoły. Z kolei kolonie trzmieli szybko zastępują pszczoły i ludzi, jako główne zapylacze pomidorów i innych roślin szklarniowych. Różne ćmy są ważnymi zapylaczami innych upraw komercyjnych, takich jak tytoń, a także dla niektórych polnych kwiatów wzajemnie dostosowanych do specjalistycznych gat. zapylaczy.
Ochrona owadów zapylających w ogrodzie
Spadki stanu zdrowia i populacji zapylaczy stanowią potencjalne zagrożenie dla integralności różnorodności biologicznej, a także dla trwania różnych gat. roślin, także uprawnych. Ginięcie zapylaczy jest też bardzo groźne dla utrzymania produkcji i globalnych sieci dystrybucji żywności, a ostatecznie także dla zdrowia ludzkiego. Co najmniej 80% naszych światowych gat. roślin uprawnych wymaga zapylenia, by móc wytworzyć nasiona. Szacuje się, że co trzeci kęs jedzenia dociera do nas, właśnie dzięki pracy zwierzęcych zapylaczy.
Badania dowiodły, że istnieje specyficzny sposób organizacji sieci roślin i zapylaczy. Minimalizuje to konkurencję między zapylaczami, a nawet może prowadzić do silnego pośredniego ułatwienia ich wspólnego przeżycia, gdy warunki środowiska staną się okresowo trudne. Dla zapylaczy powinniśmy tworzyć tzw. ogrody zapylające.
Sadzi się w nich głównie kwiaty produkujące duże ilości nektaru i pyłku dla szerokiej gamy gat. owadów zapylających:
zlokalizuj ogród w słonecznym oraz ochronionym przed wiatrem i zimnem miejscu;
posadź jak najwięcej roślin bogato pyłkowych i nektarowych o kolorowych, obfitych kwiatach;
kwiaty tego samego gat. lub rodzaju sadź w dużych grupach;
kolejne gat. roślin powinny kwitnąć przez cały sezon wegetacyjny;
zminimalizuj, a najlepiej wyeliminuj stosowanie chemii w ogrodzie.
