Wrotycz pospolity jest znaną rośliną występującą powszechnie w Europie, w tym w Polsce. Roślina ta jest zaliczana do rodziny astrowatych. Ceni się ją za piękne intensywnie żółte, ozdobne kwiaty oraz za duże właściwości lecznicze. W medycynie naturalnej wrotycz jako zioło służy bowiem m.in. do leczenia chorób układu pokarmowego czy problemów reumatycznych. Szukasz kwiatów ozdobnych o jednoczesnym znaczeniu zielarskim, więc koniecznie poznaj roślinę wrotycz pospolity. Sprawdź też, jakie właściwości ma wrotycz Tanacetum vulgare.
Wrotycz pospolity – stanowisko systematyczne i pochodzenie.
Wrotycz pospolity (łac. Tanacetum vulgare) to gatunek roślin zaliczany do rodziny astrowatych zwanych też złożone (łac. Asteraceae lub Compositae), rzędu astrowce (łąc. Asterales), klasy okrytonasienne inaczej okrytozalążkowe (łąc. Magnoliophyta syn. Angiospermae) oraz kladów roślin naczyniowych nasiennych astrowych. Wrotycz występuje powszechnie w całej Europie i Azji, wszędzie tam, gdzie panuje klimat umiarkowany.
W niektórych rejonach świata występuje również gdzieniegdzie i poza tymi obszarami. W Polsce to gatunek dziko rosnący i bardzo pospolity. Można go spotkać przy drogach, na łąkach i miedzach. Wrotycz pospolity jest wieloletnią byliną i tzw. hemikryptofitom, czyli rośliną naziemnopączkową.
Hemikryptofizm oznacza, że pąki do corocznego odnawiania się rośliny, rosną tuż przy powierzchni ziemi (na niej lub tuż pod nią). W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych, wrotycz pospolity jest określany, jako gat. typowy dla zespołu Artemisio-Tanacetetum.
Pokrój – charakterystyka budowy.
Wrotycz pospolity (łac. Tanacetum vulgare) na dole rozrasta się za pomocą krótkich kłączy. Dzięki nim stosunkowo szybko tworzy duże kępy. Z kłaczy wyrastają wielkie łodygi, mogące osiągać długość nawet do 1,5 metra. Łodygi są sztywne i mocne o czterokanciastym przekroju. Na łodygach wyrastają duże pierzastosieczne liście. Dolne liście mają nieco odmienny, pierzasto wcinany pokrój. Z kolei liście górne są wcinano piłkowane. Wszystkie liście na łodydze są osadzone skrętolegle.
Wrotycz pospolity kwitnie od czerwca do sierpnia, a jego kwiaty są bardzo ozdobne. Jego kwiaty mają typ baldachokształtny (podbaldach), złożony ze spłaszczonych małych koszyczków. Koszyczki te mają bardzo atrakcyjny, mocny pomarańczowożółty kolor. W koszyczkach znajdują się wyłącznie żeńskie kwiaty brzeżne, o kształcie rurkowym jednostronnie ściętym.
Z kolei nieco jaśniejsze kwiaty wewnętrzne są rurkowate i już obupłciowe. Ich kielichy kwiatowe mają postać jak gdyby błoniastego rąbka. Owocem wrotyczu jest niełupka o kształcie pięciożeberkowym. Kwiaty wrotyczu są zapylane przez owady, których przyciągają całe roje. Surowcem zielarskim wrotyczu są kwiaty, liście i owoce.
Uprawa.
Wrotycz pospolity (łac. Tanacetum vulgare) to roślina powszechnie dziko rosnąca. Jednak ze względu na atrakcyjne pomarańczowożółte kwiatostany, bywa też uprawiana jako kwiat ozdobny w ogrodach. Na wsiach od setek lat stanowiła zresztą popularny element ogródków przydomowych. Obecnie wrotycz bywa też uprawiany dla celów zielarskich (medyczno-kosmetycznych). W uprawie wrotycz pospolity jest niewymagający i łatwy. W warunkach Polski roślina ta jest również całkowicie mrozoodporna (strefy mrozoodporności 4-10). Ponieważ wrotycz jest ekspansywny, także w ogrodach rozrasta się w sposób nieograniczony.
Trzeba więc stanowczo i bezlitośnie kontrolować jego rozrost i rozwój. Choć wrotycz nie ma specjalnych wymagań, należy jednak pamiętać, że preferuje stanowiska słoneczne o suchej i przepuszczalnej glebie. Wrotycz w uprawie najłatwiej rozmnażać za pomocą podziału brył korzeniowych. Zaleca się robić to najlepiej bardzo wczesną wiosną. Można też zbierać nasiona jesienią i wysiewać je wczesną wiosną. Jednak wtedy na kwitnienie młodych roślin będziemy czekać prawdopodobnie do drugiego sezonu.
Substancje czynne wrotyczu pospolitego:
olejek eteryczny, lakton seskwiterpenowy arbosculin, lakton seskwiterpenowy tanacetyna (tanacetin), lakton epi-ludowicyna. Wrotycz zawiera też kwasy: jabłkowy, walerianowy, winowy, chlorogenowy, taninowy. Jego inne substancje czynne, to: flawonoidy (jaceidyna, jaceozydyna, kwercetyna, apigenina, diosmetyna, diosmina, aksylaryna), lakton, borneol, kamfora, partenolid. Co jednak bardzo ważne, wrotycz pospolity zawiera olejek eteryczny trujący tujon i izotujon, w ilości do ok. 70%.
Właściwości lecznicze w zastosowaniu wewnętrznym.
Wrotycz pospolity (łac. Tanacetum vulgare) ma właściwości pobudzające akcję serca. Zwiększa też skurcze mięśnia sercowego. Jego inne ważne działanie, to również pobudzanie oddychania i wzmaganie wydzielania hormonów. Bardzo skutecznie wywołuje i reguluje też miesiączkowanie, do czego zresztą zioło to wykorzystywano od dawna w medycynie ludowej. Wrotycz ma bowiem działanie zwiększające przekrwienie narządów płciowych oraz macicy. Zwiększa przez to również odczuwanie wrażeń seksualnych.
Wewnętrznie stosuje się go także do niwelacji bólów głowy, bólów miesiączkowych i kolek układu pokarmowego (ma bowiem działanie przeciwbólowe). Wrotycz wykazuje ponadto działanie odkażające i przeciwzapalne, antyalergiczne, rozkurczowe, uspokajające i przeciwdepresyjne. Działa też korzystnie na układ pokarmowy – żółciotwórczo i żółciopędnie, regulując przemianę materii oraz oczyszczając organizm z toksyn. Wrotycz pospolity doskonale działa też w przypadku zatruć i innych dolegliwości żołądkowych. Pobudza bowiem błonę żołądka do wydzielania łagodzącego śluzu. Fitoncydy zawarte w zielu wrotyczu niszczą ponadto i hamują rozwój chorobotwórczych wirusów, bakterii, pierwotniaków, grzybów i roztoczy.
Nalewka na koszyczkach kwiatowych wrotyczu ma właściwości rozgrzewające i przeciwbólowe zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie. Zawartość trującego tujonu w olejku eterycznym wrotyczy ma działanie przeciwpasożytnicze. Dawniej stosowano więc wrotycz jako lek przeciwrobaczycowy. Ziele wrotyczu zwalcza przede wszystkim robaki obłe, takie jak glisty, włośnie, kolcogłowy i owsiki. W przypadku dolegliwości pasożytniczych, zaleca się spożywać szklankę naparu ze świeżych lub suszonych kwiatów wrotyczu.
Właściwości lecznicze w zastosowaniu zewnętrznym.
Wrotycz pospolity (łac. Tanacetum vulgare) zewnętrznie jest stosowany w formie maści, wyciągów alkoholowych i ekstraktów octowych, okładów. Służy do hamowania łuszczycy, zmian trądzikowych, egzem itp. Leczy i cofa nawet duże ropnie, siniaki, stłuczenia i obrzęki po kontuzjach, inne obrzęki czy wybroczyny, bule reumatyczne (okłady). Płukanki, przemywanie i okłady leczą też stany zapalne błon śluzowych jamy ustnej oraz nosowej i gardłowej, zatok, narządów płciowych i odbytu.
Napar stosuje się zewnętrznie nie tylko na rany i wypryski, ale też do zwalczania wszy i świerzbowców. Właściwości lecznicze wrotyczu dotyczą również zawartości aksylaryny, dobrej do leczenia wirusa opryszczki. Wrotycz pospolity zawiera też jednak w swoim składzie partenolid o silnym działaniu przeciwzapalnym. Wyciąg alkoholowy z kwiatów tego ziela jest też używany do nacierania miejsc obolałych z powodu reumatoidalnego zapalenia stawów i artretyzmu.
Inne zastosowanie wrotyczu pospolitego.
Wrotycz pospolity (łac. Tanacetum vulgare) jest też znany z bardzo charakterystycznego zapachu. Wynika on z zawartości olejku eterycznego. Dzięki temu stosuje się go również do odstraszania komarów, much, mszyc, mrówek, moli czy kleszczy. Świeże ziele wrotyczu należy w tym celu rozdrobnić i natrzeć nim skórę. W celach ochronnych można też nacierać lub spryskiwać skórę naparem. Przeciw natarczywym owadom, stosuje się również olejek eteryczny wytwarzany z wrotyczu. Można tym olejkiem spryskiwać także równe miejsca w domu np. przeciw molom i mrówkom.
Działania niepożądane.
Całe ziele wrotyczu wydziela silną woń, przypominającą zapach kamfory. Dla większości osób to odstręczający i niemiły zapach. U ludzi, stosowany wewnętrznie wywołuje przekrwienie narządów, co może wywołać poronienie. Działanie poronne wrotyczu wykorzystywano od dawien. Kobiety w ciąży absolutnie nie powinny więc tego zioła stosować. Substancje wrotyczu przenikają też do mleka matki, więc nie powinny go stosować także kobiety karmiące piersią. Wrotycz jest też w całości rośliną toksyczną.
Nie można wiec używać go zbyt wiele, w dowolnych ilościach. Jego ziele okazuje się ponadto trujące również dla bydła, którego nie wolno wypasać tam, gdzie rośnie. Toksyczny jest dzięki zawartości wspomnianego wyżej tujonu. Substancja ta w dużych ilościach stanowi środek toksyczny. Dlatego nie powinno się przygotowywać naparów złożonych wyłącznie z tej rośliny. Ewentualne przedawkowanie może powodować m.in. nudności i wymioty, biegunki, nadpotliwość, częstomocz.
Obserwuje się również zmianę rytmu serca, zawroty głowy, a nawet halucynacje i omamy. Nalewka z wrotyczu pospolitego wykazuje ponadto działanie silnie uzależniające.
Ciekawostki, Obecność w kulturze.
Dawniej w Bretanii napój z wrotyczu pito w Poniedziałek Wielkanocny. Miało to chronić przed demonami, czarami i chorobami. Jego zasuszone ziele włożone w modlitewnik, zapobiegało ponoć zaśnięciu na mszy w kościele. Dawniej wrotycz wykorzystywano też do wywoływania poronień i spędzania płodu oaz do leczenia histerii.
[…] Wrotycz pospolity […]