Chcesz poznać świetną roślinę miododajną, przyciągającą zapylacze, a jednocześnie ładny kwiat i cenne zioło lecznicze? Poznaj więc prezentowaną tu roślinę z rodziny ogórecznikowatych (Boraginaceae). Zobacz jakie daje korzyści i jak można ją z pożytkiem wykorzystać w swoim ogrodzie oraz jako zioło. Na jakie choroby zaleca się jej stosowanie oraz jakie substancje zawiera? Co to za roślina żmijowiec zwyczajny. Czy żmijowiec zwyczajny jest trujący? Jak uprawiać żmijowiec? Jakie działanie ma żmijowiec? Gdzie rośnie żmijowiec?
Co to za roślina żmijowiec zwyczajny?
Żmijowiec zwyczajny (łac. Echium vulgare) to gatunek roślin zaliczanych do rodziny ogórecznikowatych (Boraginaceae) i nadrzędu astropodobnych (Asteranae). Jego wyższa systematyka obejmuje klasę Magnoliopsida i nadklasę okrytonasienne/okrytozalążkowe (Magnoliopsida vel Magnoliophyta, syn. Angiospermae), w obrębie roślin naczyniowych nasiennych. Nie jest do końca jasne, skąd wzięła się nazwa żmijowiec zwyczajny.
Najprawdopodobniej jednak ma to wiele wspólnego z cętkowaną łodygą tych roślin i budową ich kwiatów. Łodyga przypomina bowiem nieco cętki na ciele węża. Natomiast kwiaty tej rośliny wyglądają trochę jak głowa węża. Na dodatek wystające z korony kwiatu pręciki przypominają wyglądem język żmiji.
Roslina ta jako zioło była też w przeszłości używana przeciw ukąszeniom żmii. Chcesz mieć taką roślinę w swoim ogrodzie? Przeczytaj i sprawdź koniecznie, czy żmijowiec zwyczajny jest trujący? Jak uprawiać żmijowiec? Jakie działanie ma żmijowiec? Gdzie rośnie żmijowiec?
Gdzie rośnie żmijowiec?
Żmijowiec zwyczajny (łac. Echium vulgare) jest rozpowszechniony na świecie. Można go spotkać w naturze na wszystkich kontynentach, poza Antarktydą. W Europie i Ameryce Północnej jest szeroko rozprzestrzeniony. Dotarł też i rośnie na wielu różnych wyspach. W Europie jego zasięg dochodzi na północy po Islandię i ok. 63° szerokości geograficznej na Półwyspie Skandynawskim.
W Polsce jest pospolity szczególnie na nizinach oraz w niżej położeniach terenach górskich. We florze Polski gatunek ten ma status archeofitu. Dotarł więc na nasze tereny w czasach wczesnohistorycznych i występuje zwykle w siedliskach synantropijnych. Natomiast wcześniej w tych miejscach nie występował.
Co to za roślina żmijowiec zwyczajny.
To roślina dwuletnia, dorastająca do 0,9 m wys. i na 0,6 m szer. Nie jest mrozoodporna. Kwitnie od lipca do października, a nasiona dojrzewają od sierpnia do października. Jesienią części nadziemne obumierają, a wiosną rosną nowe. Gatunek jest zapylany przez pszczoły, muchy, ćmy i motyle. To jedna z najlepszych roślin dla zapylaczy, bo jej kwiaty są pełne nektaru.
W przeciwieństwie do większości roślin kwiatowych, wytwarzają też nektar przez cały dzień. To również znane od dawien zioło lecznicze. Żmijowiec jest rośliną dwuletnią, co oznacza, że kwitnie w drugim roku po zasianiu nasion i potem obumiera. Jednak odmiana ‘Blue Bedder’ rośnie jako roślina jednoroczna i ma też krótszy pokrój.
Żmijowiec zwyczajny budowa morfologiczna.
Łodyga jest gruba, mocna i wzniesiona, a przy tym pojedyncza lub rozgałęziona. Rośnie na wys. do 100 cm. Pokrywają ją liczne krótkie i dobrze przylegające włoski o długości do 2,5 mm. Wytwarza też włoski szczeciniaste na szczytach czerwonawych brodawek, dających łodydze charakterystyczne kropkowane ubarwienie. Przypomina to cętki na skórze węża. Niższe liście są osadzone na ogonkach i odziomkowe, podługowato lancetowate i mają do 20 cm dł. Natomiast wyższe liście są siedzące, a liście w górnej części kwiatostanów mają też przysadki.
Są lancetowate i całobrzegie, a przy tym szorstko owłosione z zaostrzonymi końcami. Wyrastające w kątach liści Kwiaty są zebrane w kwiatostany skrętkowe. Skrętki te są najpierw ciasno zwinięte, a potem wyprostowują się w miarę kwitnienia. Najpierw mają kolor purpurowy, a potem przechodzą w niebieski. Ich kształt jest lejkowaty i mają 15-20 mm dł. Na ich dole są 4 zaostrzone działki kielicha o kształcie lancetowatym. Są one odrobinę zrośnięte u samej nasady i rosną także po przekwitnięciu. Płatki korony są zrośnięte w rurkę, która jest krótsza od kielicha.
U góry rozchylają się niesymetrycznymi wargami. Korona kwiatowa jest przez to niemal dwuwargowa. Z korony wyrasta też słupek z pręcikami. Słupek ma długą szyjkę rozdwojone czerwone znamię. Dookoła niego są 4 czerwone pręciki zakończone pylnikami w formie pałeczek. Dodatkowo jeden jest niższy.
Owocem jest jajowato-trójkanciasta rozłupnia o 3 mm dł. Dojrzewając pęka na 4 ciemnobrunatne i ząbkowato-kanciaste rozłupki pokryte brodawkami. Podziemny ciemnobrunatny korzeń jest zgrubiały i ma wrzecionowaty lub burakowaty kształt. Korzeń zimuje.
Zastosowanie jako roślina ozdobna.
Żmijowiec zwyczajny bywa czasem uprawiany jako roślina ozdobna, szczególnie w tzw. ogrodach wiejskich i na łąkach kwietnych. Najefektowniej wygląda jednak na mieszanych rabatach kwiatowych. Uprawia się typową formę gatunkową, jak i odmiany hybrydowe o kwiatach białych, różowych, purpurowych i granatowych. Wyhodowano nawet praktyczne do małych ogrodów odmiany karłowe.
Najlepsze stanowisko dla żmijowców to pełne słońce i gleba raczej sucha, niezbyt wilgotna. Na żyznych i wilgotnych podłożach rośnie bowiem zbyt wybujale, a za to słabiej kwitnie. Po przekwitnięciu należy żmijowca delikatnie przyciąć, by powtórzył kwitnienie. Rozmnażanie robi się za pomocą sadzonek pobieranych z korzeni lub z nasion wysiewanych wiosną. Żmijowiec zwyczajny nadaje się na tereny 7-10 strefy mrozoodporności.
Zastosowanie jako roślina użytkowa.
Żmijowiec zwyczajny to cenna roślina miododajna o dużej wydajności ok. 400 kg jasnożółtego miodu z 1 ha pola kwiatowego. Miód ze żmijowca jest ceniony ze względu na pyszny smak i aromat. Dawniej żmijowiec używany był tez jako ziele-trutka na szczury. Młode liście można jeść na surowo lub gotowane. Mają łagodny, śluzowaty smak. Natomiast z nasion wytłaczano niegdyś olej. Obecnie jednak liście i nasiona uważa się za trujące w tej formie.
Zastosowanie jako roślina lecznicza – jakie działanie ma żmijowiec?
W farmacji nadal stosuje się ziele żmijowca. Jest ono bogate szczególnie w alkaloidy pirolizyzdynowe: echiinę, echimidynę, homo-echimidynę, acetyloechimidynę, konsolidynę, cynoglosynę, konsolicynę i echiuvulgarinę. Zawiera też saponiny, fitosterole, garbniki, krzemionkę, olejek eteryczny i śluzy. Substancje żmijowca działają m.in. kojąco oraz wyciszająco na układ nerwowy.
Wykazują tez działanie przeciwkaszlowe, przeciwzapalne (w tym gojące rany i przeciwtrądzikowe), napotne, ściągające i przeciwreumatyczne. W małych dawkach części tej rośliny były do niedawna stosowane w medycynie ludowej. Żmijowiec nadal jest zresztą wykorzystywany w leczeniu tzw. domowymi sposobami. Jednak przy dłuższym stosowaniu wykazuje też działanie uszkadzające wątrobę i rakotwórcze.
Należy więc uważać, gdyż jego przedawkowanie skutkuje uszkodzeniem wątroby i halucynacjami. Korzeń stosowano też niegdyś w medycynie ludowej przeciw padaczce, przeciwbólowo i na ukąszenia żmii.
Czy żmijowiec zwyczajny jest trujący? – toksyczność i składniki.
Części roślin żmijowca są nieodpowiednie szczególnie dla mniejszych zwierząt stałocieplnych. Jest tak ze względu na zawartość allantoiny i alkaloidów pirolizydynowych, w tym m.in. toksyczna heliosupina. Nie ma natomiast prawie żadnego ryzyka zatrucia u ludzi. Owce neutralizują te składniki w przedżołądku. Ponieważ jest jednak dobrym pastwiskiem dla pszczół, miód z niej pochodzący teoretycznie też może być toksycznie zanieczyszczony. Żmijowiec zwyczajny bywa też mylony z farbownikiem lekarskim (Anchusa officinalis), który zawiera również alkaloidy pirolizydynowe.
Jak uprawiać żmijowiec?
Żmijowiec jest powszechny szczególnie na obszarach przydrożnych, na nieużytkach, na gorszej jakości łąkach i kredowych nizinach. Jednak sprawdza się również w ogrodach, w tym szczególnie w ogrodach suchych lub narażonych na suszę. To roślina bardzo wytrzymała i niewymagająca w uprawie. Rozmnażamy ją z nasion, przy czym wysiew robi się od razu po zbiorze, lub wiosną kolejnego roku.
Nasiona po siewie przysypuje się warstwą gleby cienką na 1 cm. Ten drugi termin pozwala uniknąć strat wynikających z zimowych mrozów uszkadzających młode siewki. Rozmnażać można też z młodych pędów od korzenia. Żmijowiec to roślina dwuletnia, więc ma duży korzeń palowy. Dlatego najlepiej jest jednak hodować je z nasion. Korzeń palowy może bowiem zostać uszkodzony przy przesadzaniu.
Uprawiamy je w dobrze przepuszczalnej glebie w pełnym słońcu (tył nasłonecznionej granicy jest idealnym miejscem). Odmiana 'Blue Bedder’ może być uprawiana na froncie rabaty, lub w doniczkach. ’Blue Bedder’ można sadzić w dowolnym momencie. Nie ma potrzeby nawożenia i podlewania tych roślin. Jednak odrobina wody w bardzo suchych warunkach pomoże ich kwiatom nadal wytwarzać obfity nektar dla zapylaczy.
Po kwitnieniu można też powalać żmijowcom samo rozsiewać się w ogrodzie. W przeciwnym razie należy usuwać główki nasion, by kontrolować ich rozprzestrzenianie się. Żmijowiec nie jest inwazyjny, może jednak łatwo rozsiewać się w nasłonecznionych, dobrze osuszonych ogrodach.
Od czasu do czasu stare pędy kwiatowe przewracają się i można je przyciąć. Umożliwi to rozwój nowych bocznych pędów kwiatowych.
[…] Żmijowiec zwyczajny […]