Palma kokosowa jest jedną z najbardziej znanych roślin tego typu. Znane są głównie jej orzechowate, wielkie owoce, ze smacznym mleczkiem i białym miąższem w środku. Faktycznie jednak do różnych celów wykorzystywać można dosłownie cała tę roślinę! Nazwa palmy kokosowej w oryginale indyjskim brzmi „kalpa vriksha”, co jak podają materiały źródłowe, należy tłumaczyć, jako „drzewo, które zaspokaja wszystkie potrzeby życia”. Z kolei w języku malajskim palmę kokosową nazywa się potocznie „pokok seribu guna”, czyli po prostu „drzewo o tysiącu zastosowań”.
Palma kokosowa jest też nazywana kokosem właściwym (łac. Cocos nucifera L.). Jest też jedynym gatunkiem należącym do rodzaju kokos (łac. Cocos L.), rodziny arekowatych (łac. Arecaceae), rzędu arekowce (łac. Arecales), kladu jednoliścienne (łac. monocots) znajdującego się w obrębie kladu okrytonasiennych. W obrębie rodziny arekowatych, należy z kolei do podrodziny Arecoideae, plemienia Cocoeae oraz podplemienia Butiinae.
Charakterystyka palmy kokosowej
Roślina ta najprawdopodobniej pochodzi z Azji Południowo-Wschodniej i/lub Polinezji (północno-zachodnia Ameryka Południowa). Dokładne określenie jej pochodzenia jest niestety niemożliwe. Obecnie obszar jej występowania jest znacznie większy i rozciąga się praktycznie wzdłuż całego równika, a więc wzdłuż wszystkich tropikalnych brzegów morskich. Kopalne szczątki odkryte w Nowej Zelandii świadczą, że podobne rośliny o małych orzechach kokosowych rosły już przed 15 mln lat, natomiast jeszcze starsze skamieniałości znaleziono w Indiach (Radżastan). Obecnie palma kokosowa jest najczęściej występującą palmą i może się bardzo rozprzestrzeniać, gdyż jej owoce wyrzucone przez morze i zdolne do kiełkowania znajduje się czasem nawet w Norwegii, barierę stanowi jednak klimat.
W naturze palma kokosowa rośnie bardzo duża, jej gładki, szary pień dorasta bowiem do 30 m wysokości. Atrakcyjne są jej liście, mające kształt pierzasty, długie na 4-6 m i szerokie na 60-90 cm. Bardzo znane są też owoce palmy kokosowej, które są jednonasiennym i twardym pestkowcem, stworzonym przez zrośnięcie się trzech owocolistków i mogącym ważyć do 2,5 kg. Centrum takiego owocu tworzy zdrewniały endokarp, tworzący pestkę, czyli tzw. orzech kokosowy, w której usytuowane jest pojedyncze nasiono. U podstawy owocu widoczne są z kolei trzy okrągłe otwory kiełkowe, z których tylko jeden pokrywa na tyle tak miękka skorupa, że może się tędy przebić kiełkujący pęd. Najcenniejsze znajduje się wewnątrz orzecha (nasienia), gdzie jego ścianę wyścieła gruba warstwa bielma, które po wydobyciu i wysuszeniu nazywa się koprą. Kopra jest bardzo pożywna, zawiera bowiem do 70% tłuszczu (w tym dużo nasyconych kwasów tłuszczowych), 14% cukrów i 7% białka. Najbardziej wewnętrzną część nasienia wypełnia z kolei płynna postać bielma, czyli tzw. mleczko kokosowe. Owoce palmy kokosowej stanowią również bogate źródło żelaza, wit. C oraz potasu. Orzechy kokosowe mają przez to bardzo szerokie zastosowanie i cenne wartości odżywcze. Co ciekawe, owoce te mają zdolność utrzymywania się na powierzchni wody i są łatwo przenoszone przez morskie prądy (zjawisko to nazywa się hydrochorią) na duże odległości. Otrzymuje się z nich m. in. wiórki kokosowe, mleczko i olej kokosowy. Orzechy kokosowe od wieków wykorzystuje się również w indyjskich rytuałach wedyjskich oraz w nowożytnym kulcie hinduistycznym. Są przynoszone do świątyń, jako dary przynoszone dziękczynne i dla pobłogosławienia. W kulcie saptasindhawy stanowią z kolei ofiarę wrzucaną przez Hindusów w wody rzeki.
Palma kokosowa stanowi obecnie także ciekawą roślinę doniczkową, choć dość rzadko spotykaną. Roślina ta uprawiana w domu wymaga bowiem sporo miejsca i sprawia częste problemy hodowlane, przez co nie jest zbyt żywotna.
Palma kokosowa jej odmiany
W zależności od miejsca występowania, istnieje obecnie wiele odmian palmy kokosowej. W południowo-wschodniej Azji bardzo znana i popularna jest niska odmiana „Malayan Dwarf”, która w uprawach naturalnych osiąga tylko 8-10 m. Odmiana ta jest też najczęściej hodowana w naszych domach. W sklepach ogrodniczych można znaleźć specjalnie przygotowane orzechy tej odmiany, przeznaczone do własnoręcznej uprawy w domu. Uwaga jednak, bo orzechy kupowane w sklepach spożywczych nie nadają się zwykle do uprawy.
Stanowisko i uprawa palmy kokosowej
Palma kokosowa w naturze ma szybki wzrost. Uprawiana doniczkowo w domu rośnie jednak wolniej i osiąga tylko niewielkie rozmiary (nieco większe w uprawie cieplarnianej). Jest to roślina wymagająca podłoża piaszczystego (uwielbia słone plaże), a także światłolubna i wilgociolubna (w uprawie w naturze opady powinny być regularne, w granicach 75-100 cm rocznie).
Aby samodzielnie wyhodować palmę kokosową, należy wsadzić orzech kokosowy (ułożyć go poziomo i do połowy przysypać ziemią) w dość dużą donicę, wypełnioną próchniczo-piaszczystym podłożem i postawić w ciepłym i umiarkowanie wilgotnym pomieszczeniu. Niestety trzeba się przy tym uzbroić w cierpliwość, bo kiełkowanie trwa dosyć długo, często nawet do 6 miesięcy. Ponadto, w warunkach uprawy domowej, palma kokosowa nie wytwarza niestety orzechów. W praktyce najlepiej i najbezpieczniej jest kupić już wykiełkowaną i dobrze rosnącą sadzonkę palmy kokosowej.
Uprawa palmy kokosowej warunkach domowych nie jest łatwa. Roślina powinna być postawiona w miejscu ciepłym i jasno oświetlonym. Zimą powinno się jej zapewnić dodatkowe, sztuczne oświetlenie. Jeśli chodzi o temperaturę uprawy tej palmy, to latem może ona swobodnie dochodzić do 28°C, jednak dobra jest też normalna temperatura pokojowa. Natomiast zimą, najlepszą temperaturą jest 16-18°C.
Podlewanie i przesadzanie
Palma kokosowa wymaga stałej wilgotności ziemi, która nie może być jednak mokra. Najlepiej więc nalewać dużą ilość wody na podstawkę pod doniczką, pozwalając swobodnie wchłaniać ją roślinie przez jakiś czas w ciągu dnia, a następnie zlać pozostały nadmiar wody. Pomiędzy kolejnymi podlewaniami należy pozwolić, by wierzchnia warstwa ziemi swobodnie przeschła. Wilgotność powietrza w pomieszczeniu powinna być możliwie wysoka, dlatego liście palmy kokosowej dobrze jest nawet często zraszać, a pod rośliną można też ustawić podstawki z wilgotnymi kamykami (nawilżacze).
Przesadzanie palmy kokosowej nie może być zbyt częste i należy je robić dopiero wtedy, gdy w doniczce naprawdę zabraknie miejsca i bryła korzeniowa nie będzie się już mieściła w doniczce. Ponadto, palmę kokosową trzeba przy tym sadzić do możliwie wąskiej i wysokiej doniczki, wypełnionej podłożem gliniastym, wymieszanym z torfem i piaskiem. Najbezpieczniej jest jednak kupić gotową ziemię do palm. Zalecany odczyn pH podłoża to 5,7-6,8.
Palma kokosowa nawożenie i rozmnażanie
W okresie wiosenno-letnim, palmę kokosową w uprawie domowej nawozi się raz na dwa tygodnie. Najlepiej stosowa w tym celu nawóz płynny, wieloskładnikowy. W sprzedaży ogrodniczej dostępne są też specjalne, gotowe już nawozy mineralne do palm. Zamiast nich można też stosować naturalny biohumus. Palmy tej nie rozmnaża się w warunkach domowych, ponieważ nie rodzi wtedy orzechów, nie daje odrostów, nie rozkrzewia się itp. Za każdym razem trzeba godować ją od nowa z orzecha.
Palma kokosowa choroby
Choroby palmy kokosowej mogą być różne, lecz najczęściej powodują schnące i brązowiejące końcówki liści. Najczęściej przyczyną tych problemów jest przelanie lub przesuszenie bryły korzeniowej palmy. Roślinie tej szkodzi też zbyt suche powietrze w mieszkaniu i zbyt wysoka temperatura zimą w ogrzewanych pomieszczeniach. Stan takiej rośliny można jednak poprawić, jeśli obniży się temperaturę powietrza do 18°C i zapewni wyższą wilgotność powietrza.
Liście palmy kokosowej mogą też żółknąć i zamierać, poczynając szczególnie od dołu rośliny. Może to być efektem naturalnego starzenia się liści, lub też jest powodem niedoborów niektórych składników odżywczych w ziemi, szczególnie takich, jak cynk, żelazo i magnez. Wtedy pomoże specjalny nawóz do palm, bogaty w niezbędne makro- i mikroelementy.
Palma kokosowa bywa też (nawet dosyć często) atakowana przez różne szkodniki roślin doniczkowych, szczególnie przez przędziorki, tarczniki, wełnowce, wciornastki. Najczęściej gromadzą się one wtedy u nasady ogonków liściowych. W razie takiej inwazji, należy zastosować odpowiedni środek owadobójczy.
[…] Przykłady na zastosowanie palmy kokosowej […]