Szukając rośliny ozdobne do swoich wnętrz, często najchętniej sięgamy po takie, których głównym i najbardziej rzucającym się w oczy walorem dekoracyjnym są kolorowe liście, najlepiej także o ciekawych kształtach. Wspaniale wyglądają rośliny doniczkowe o liściach wielokolorowych, których desenie barw są do tego bardzo jaskrawe i wyraziste. Jakie to są gatunki? Konieczne przeczytaj wszystko na temat pokrzywka kwiat doniczkowy, pokrzywka brazylijska, koleus Blumego. Jeszcze dziś wypróbuj hodowle efektownie ozdobnej rośliny koleus.
Koleus Blumego (łac. Plectranthus scutellarioides),
to roślina doniczkowa, popularnie nazywana też pokrzywka brazylijska lub po prostu krótko koleus. Jest to gatunek należący do rodziny jasnotowatych zwanych też wargowe (łac. Lamiaceae lub Labiatae), rząd jasnotowce/wargowce (łac. Lamiales), klad astrowe nasienne. Pokrzywka kwiat doniczkowy pochodzi naturalnie z tropikalnych obszarów Azji, Australii, Afryki i wysp Pacyfiku. Koleus Blumego jest uprawiany jako bardzo popularna i powszechnie znana roślina ozdobna. Uwaga jednak, gdyż w uprawie nie znajdziemy raczej typowej formy gatunku koleus, lecz tylko jej tak zwane kultywary, a więc odmiany mieszańce hodowlane, oznaczane jako Coleus × hybridus hort.
Koleus – synonimy / nazewnictwo
Koleus Blumego w naszym kraju zwykle nazywany jest zwyczajnie i krótko jako koleus lub pokrzywka brazylijska. Przy czym pierwsza nazwa pochodzi od dawniejszych czasów, gdy klasyfikowano go do innego niż teraz rodzaju Coleus (obecnie botanicy zaliczają jednak tę roślinę do nowego rodzaju Plectranthus). Pokrzywka kwiat doniczkowy ma też wiele synonimów nazw łacińskich: Coleus blumei (Benth); Coleus blumei var. Verschaffeltii (Lem.); Coleus hybridus (hort. ex Voss); Coleus pumilus (Blanco); Coleus scutellarioides (L., Benth.); Coleus verschaffeltii (Lem.); Ocimum scutellarioides (L., Codd).
Morfologia
Koleus Blumego zwany też koleus i pokrzywka brazylijska, ma pokrój pokrzywowaty. Jego łodyga jest kwadratowa w przekroju, a przy tym półprzezroczysta i krucha (u starszych egzemplarzy łodygi z czasem drewnieją), po przełamaniu soczysta. Często się rozgałęzia i wybarwia na różne atrakcyjnie jaskrawe kolory, zależnie od odmiany. Cała roślina dorasta w naturze wraz z kwiatostanem wysokość nawet do ok. 3 m. Jednak uprawiane na świecie kultywary doniczkowe są dużo niższe, osiągając max do ok. 50-80 cm. Pokrzywka kwiat doniczkowy ma przy tym dosyć duże, nakrzyżległe i szerokojajowate w kształcie liście, z ząbkowanymi brzegami (czasem też fantazyjnie pofalowane) i ostrym, szpiczastym zakończeniem, długie do 20 cm. Przy potarciu cała roślina wydziela charakterystyczny zapach, a jej liście są przy tym aksamitne w dotyku i bardzo gorzkie w smaku.
Liście są też najatrakcyjniejszą stroną koleusa, ze względu na jaskrawe kolory, często wielobarwne i z charakterystycznym rysunkiem w naprzemianległej kolorystyce. Istnieje ogromna rozmaitość wybarwienia liści u pokrzywki brazylijskiej, co zależy od odmiany/kulty wara (odmiany różnią się między sobą ubarwieniem liści i wzorami kolorystycznymi, w różnorodnej kombinacji barw i ich odcieni). Występują tu kolory: zielenie, fiolety, róże, czerwienie, pomarańcze, żółcie, brązy, biel i odcienie kremowe, a nawet niemal czysta czerń, układająca się na powierzchni liścia w interesujące i oryginalne desenie. Liście mogą też mieć dekoracyjnie wybarwione unerwienie, np. w kolorze kontrastowym do reszty blaszki liściowej. Miłośnicy pokrzywek często kolekcjonują więc różne ich odmiany, by tworzyć cudne różnobarwne zestawienia kolorystyczne.
Kwiaty koleus ma złożone w grona liczące 3 do 12 pojedynczych. Grona kwiatowe wyrastają ze szczytów łodyg i w odgałęzieniach wyrastających z kątów liści. W porównaniu z liśćmi, kwiaty pokrzywek są niepozorne i małe, w kolorze zielonkawe, purpurowo- lub niebieskobiałe. Ogólnie pokrzywka brazylijska kwitnie do tego rzadko (w warunkach domowych zwykle od października do czerwca), wydając owoce w postaci brązowych orzeszków długich na 1 mm.
Zastosowanie
Koleus Blumego zwany też koleus i pokrzywka brazylijska to bardzo znana i ceniona roślina ozdobna uprawiana w doniczkach i innych pojemnikach. Hoduje się ją nie tylko w mieszkaniach, ale latem też na zewnętrznych parapetach okiennych, balkonach i tarasach, czy stojakach ogrodowych (jako roślina zwisająca). Można ją też uprawiać bezpośrednio w gruncie, jako jednoroczną roślinę rabatową (np. na obwódkach alejek bylinowych, na obrzeżach lub w centrach klombów). Kształt i pokrój koleusa można regulować przez wyszczypywanie wierzchołków młodszych pędów, które po takim zabiegu silniej i łatwiej się krzewią.
Pokrzywka Koleus Blumego wymagania
Pokrzywka kwiat doniczkowy to roślina tropikalna światło-, ciepło- i wilgociolubna, Dobrze rośnie praktycznie na każdej żyznej mieszance ziemi doniczkowej i ogrodowej (może być gleba kompostowa, najlepiej z małym dodatkiem piasku). Lubi gleby żyzne i zasobne z pH obojętnym lub lekko kwaśnym. W domu i na zewnątrz należy wybierać jej zawsze stanowisko w pełnym słońcu. Ilość światła mocno rzutuje na intensywność wybarwienia ich liści. Latem pokrzywka kwiat doniczkowy wymaga temperatur rzędu 20-25 C, a zimą 18-20 C. Podłoże musi mieć stałą i umiarkowaną wilgotność (wymagane dość obfite podlewanie). Koleus nie może być ani na długo przesuszany, ani przelewany. Brak wody dłuższy niż tydzień szybko powoduje więdnięcie liści i usychanie rośliny, z kolei jej nadmiar wywołuje gnicie i butwienie korzeni.
Czy pokorzywka roślina doniczkowa jest wrażliwa na mróz?
Uwaga również, ponieważ pokrzywka brazylijska jest bardzo wrażliwa na przemarzanie, dlatego egzemplarze wysadzane latem na zewnątrz, na koniec lata trzeba przenieść do zimowania w domu. Można też przetrzymać ją w dość ciepłej piwnicy, ograniczając na zimę podlewanie. Pozostawiony na dworze koleus całkowicie wymarznie i obumrze. Tak czy inaczej, nawet uprawiany w domu i tak zazwyczaj rośnie jednak tylko rok lub maksymalnie dwa lata i po tym czasie szybko starzeje się i traci ładny wygląd, a na końcu całkiem wymiera. Należy wtedy zastąpić go nową, młodą rośliną, najlepiej zaszczepiona wcześniej ze starego krzewu. Zaleca się też usuwać kwiaty koleusa, bo są mało ozdobne, szybko obumierają i śmiecą opadają, a przy tym osłabiają wzrost rośliny i ogólnie psują jej wygląd.
Koleus Blumego nawożenie
W czasie silnego wzrostu w sezonie wegetacyjnym, od wiosny do jesieni zalecane jest systematyczne nawożenie koleusa nawozami wieloskładnikowymi. Zimą kwiaty te trzeba nawozić od lutego do października.
Koleus Blumego rozmnażanie
Najprościej pokrzywka kwiat doniczkowy może być rozmnażana przez zwykły wysiew nasion wprost na powierzchnię gleby. Wtedy po posianiu ich do doniczki przykrywa się folią i pozostawia tak w ciepłym i słonecznym miejscu, aż do wykiełkowania siewek, co następuje po ok. 10 dniach. Folia zapewnia odpowiednią wilgotność i stabilną temperaturę, nie tamując jednocześnie dopływu światła. Początkowo młodziutkie siewki rosną bardzo powoli. Gdy już wreszcie podrosną, należy je wtedy przesadzić już do doniczek docelowych. Rozmnażając koleus Blumego z nasion, otrzymuje się osobniki potomne o zróżnicowanej gamie barw, ponieważ co ciekawe, nasiona nie zachowują cech odmiany macierzystej.
Pokrzywka kwiat doniczkowy jest też łatwa do rozmnożenia wegetatywnego przez podział starej rośliny macierzystej na mniejsze sadzonki boczne oraz z młodych z sadzonek pędowych. Można to robić praktycznie o każdej porze roku, przy czym urwane młode sadzonki łatwo ukorzeniać wkładając je w wodę. Po roku i dwóch latach koleusy zaczynają wyglądać na nieładnie wybujałe, z ogołoconymi z liści dolnymi partiami pędów. Nie należy więc trzymać na siłę starych roślin, lecz je systematycznie rozmnażać i odnawiać.
Koleus Blumego szkodniki i choroby
Koleus Blumego zwany też koleus i pokrzywka brazylijska zwykle nie choruje na nic. Czasem jednak przy nieodpowiedniej uprawie (szczególnie przy przesuszaniu lub nadmiernym podlewaniu) może być atakowany przez takie szkodniki roślin doniczkowych, jak: węgorki, przędziorki, mączlik szklarniowy i choroby grzybowe. Ponieważ pokrzywka kwiat doniczkowy jest wrażliwa na brak słońca i ciepła, w cieniu i chłodzie natychmiast robi się wybujała, a jej ozdobne liście tracą ubarwienie. Gdy pokrzywki przesuszymy, bardzo szybko więdną i gubią liście, natomiast przelewane gniją.
Właściwości psychoaktywne
Koniecznie trzeba też wiedzieć, że Koleus Blumego czyli pokrzywka brazylijska to roślina zawierająca pewne substancje dla nas ludzi szkodliwe, choć nie zalicza się jej jednak do roślin silnie trujących. Spożywana ma bardzo nieprzyjemny i gorzki smak. Wiadomo jednak, że dawno temu w obrzędach używali jej południowo-meksykańscy Indianie z plemienia Mazatec, ponieważ koleus posiada też właściwości psychoaktywne. Naukowcy potwierdzili to wykazując, że spożywana pokrzywka kwiat doniczkowy powoduje pewien efekt relaksujący i/lub halucynogenny. Na razie jednak działanie tej rośliny na organizm ludzki nie zostało jeszcze dokładnie zbadane.