Brzoza brodawkowa to bardzo popularne u nas drzewo parkowe, ogrodowe i rosnące w stanie dzikim. Drzewo to jest atrakcyjne wizualnie głównie ze względu na barwny czarno-szaro-biały pień, delikatne gałęzie oraz drobne jasnozielone listki. Brzozy są jednak od wieków wykorzystywane również w celach medyczno-zielarskich, do produkcji mebli, ogrodzeń, mioteł i drewnianych przedmiotów ozdobnych. Warto dowiedzieć się jednak więcej przede wszystkim o medyczno-kosmetycznym wykorzystaniu tej rośliny!
Brzoza brodawkowata (łac. Betula pendula, Roth), jest też nazywana brzozą brodawkową, lub jako brzoza zwisła, brzoza biała, brzezina. Jest to jeden z najpopularniejszych w Europie gatunków drzew, należących do rodziny brzozowatych (łac. Betulaceae, Gray) i rodzaju Betula (łac.).
Brzoza brodawkowata występowanie
Brzoza brodawkowata występuje powszechnie w chłodniejszych rejonach Europy i Azji, a także w niektórych rejonach Afryki Północnej (np. w Maroko). Rozprzestrzeniła się przez dziesięciolecia także w innych rejonach świata (np. w USA), tym bardziej, że jest też uprawiana w celach ozdobnych i leczniczych. W Polsce jest pospolita na całym niżu oraz na terenach niższych partii górskich.
Biologia i ekologia
Brzoza brodawkowa jest drzewem żyjącym ok. 100 lat. Kwitnie w okolicach kwietnia i ok. 10 dni wcześniej, niż jej kuzynka brzoza omszona (łac. Betula pubescens, Ehrh.). Roślina ta ma wiatropylne kwiaty i małe, bardzo lekkie nasiona, zaopatrzone w specjalne skrzydełka, dzięki którym mogą one być swobodnie rozsiewane przez wiatr, często nawet na duże odległości.
Brzoza brodawkowa to również jeden z pierwszych gatunków drzew z powodzeniem wkraczających i zarastających nieużytki, nazwany zresztą z tego powodu – gatunkiem pionierskim. Drzewo to lubi bowiem tereny suche i piaszczyste, które znajduje na hałdach poprodukcyjnych i powysypiskowych, na różnych nieużytkach, w lasach liściastych oraz borach mieszanych i sosnowych, w zaroślach i na zrębach, wzdłuż szlaków kolejowych i na przydrożach. Jest także ważnym drzewem leśnym oraz ozdobnym parkowym i ogrodowym. W lasach wchodzi w symbiozę z niektórymi gatunkami grzybów jadalnych (np. z koźlarzem babką).
Ciekawostka!
Jako ciekawostkę warto wiedzieć, że najstarszą brzozę w Polsce opisano w 1992 r. i jest to okaz rosnący w Gdańsku Oliwie, przy czym oszacowano, że drzewo to miało wtedy 171 lat, przy obwodzie pnia 321 cm i wysokości 26 m. Z kolei najgrubszą brzozą brodawkową Lasów Państwowych w Polsce, ochrzczono drzewo w konkursie Przeglądu Leśniczego, rosnące w okolicach miejscowości Solno w województwie warmińsko-mazurskim. Brzoza ta ma aż 295 cm obwodu i 26 metrów wysokości.
Brzoza brodawkowata – morfologia i pokrój
Brzoza brodawkowa dorasta maksymalnie do 30 m wysokości, przy średnicy do ok. 60 cm. Drzewo to ma silnie rozwiniętą, drobno rozgałęzioną i gęstą koronę, która u starszych osobników robi się jednak rzadka, z długimi i zwisającymi z konarów gałązkami (trochę jak u wierzby płaczącej). Brzozy karłowate rosną zwykle jako smukłe i proste drzewa. Często jednak niektóre osobniki przyjmują także postać karłowatą, która jest ceniona szczególnie w ogrodowych i parkowych nasadzeniach ozdobnych.
Na konarach młodych drzew, kora zwykle ma kolor pomarańczowo-czerwonawy, a dopiero z czasem robi się biało-szara, a u starszych nawet czarna u nasady i w pęknięciach. Kora ta łuszczy się też w charakterystyczny, okrężny sposób. Młode gałązki brzozy brodawkowej nie są jednak białe, a ciemne, nieowłosione i pokryte gruczołami. Pączki usadowione na zakończeniach drobnych, delikatnych gałązek są nagie, lepkie i u nasady rozszerzone, a na wierzchołkach dodatkowo również zaostrzone. Pączki są też lepkie, na przekroju jasnozielone i mają silny, balsamiczny zapach oraz gorzkawy smak.
Młode liście brzozy brodawkowej mają 3-7 cm długości i 2-5 cm szerokości. Są osadzone na długim ogonku i mają drobno, podwójnie ząbkowane brzegi. Kolor liści jest jasnozielony, jednak potem nieco ciemnieją, na spodzie są zielonawoszare. Mają ponadto charakterystyczne, dobrze widoczne, gęste, siateczkowate unerwienie o kolorze lekko brunatnym lub prawie białawym. Blaszka liściowa ma też kształt trójkątny lub romboidalny, o nasadzie szeroko klinowatej, lub ściętej. Co ciekawe, młode liście są dosyć mocno lepkie i słabo owłosione, jednak szybko stają się całkiem nagie i suche. Ogonek liściowy ma do 3 cm długości. Jesienią liście brzozy robią się cytrynowo-żółte.
Kwiaty brzozy są zebrane w kwiatostany nazywane botanicznie kotkami (o kształcie niedługich, wiszących frędzli). Są przy tym podobne wizualnie do kotek brzozy omszonej. Owocami są zaś drobne orzeszki (ok. 3 mm) o kształcie podłużnie eliptycznym, mające 2-3 razy szersze od siebie skrzydełka lotne.
Brzoza brodawkowata jej zastosowanie
Brzoza brodawkowa to głównie drzewo wykorzystywane jako popularna roślina ozdobna, chętnie sadzona na skwerach, cmentarzach, w parkach i ogrodach oraz na poboczach ulic. Wykorzystuje się ją również na surowiec drzewny. Jej drewno jest bardzo jasne, prawie białe z żółtym lub lekko różowawym odcieniem, nie ma ponadto twardzieli, jest trudno łupliwe i średnio twarde. Ponieważ jest do tego elastyczne i mocne, nadaje się do produkcji wyszukanych mebli (np. ogrodowych), a także na sklejkę i do wyrobu drobnych przedmiotów ozdobnych (np. rzeźby, naczynia drewniane). Gorszej jakości drewno bywa też przetwarzane w czasie tzw. suchej destylacji na węgiel drzewny, kwas octowy, alkohol metylowy i smołę. Drewno brzozowe jest również bardzo kaloryczne i przez to cenione jako materiał do palenia w kominkach, a z delikatnych gałęzi wyrabia się tradycyjne miotełki do zamiatania obejść.
Oczywiście brzoza brodawkowata ma też ważne zastosowanie leczniczo-kosmetyczne, wykazuje bowiem działanie przede wszystkim: moczopędne, odtruwające i wzmacniające. Jest więc stosowana w przypadkach takich dolegliwości i schorzeń, jak: kamica nerkowa, obrzęki na tle krążeniowym (na tle nerkowo-sercowym), jako środek na porost włosów. Napar lub odwar z liści i pączków brzozowych stosuje się w przypadku przewlekłych chorób dróg moczowych, niewydolności nerek, a także przy łuszczycy i gośćcu. Można tym przemywać również suchą i łuszczącą się, a także alergiczną skórę, stosować przeciw łojotokowi, trądzikowi. W medycynie ludowej i kosmetyce, brzoza jest dodatkowo wykorzystywana także do wybielania skóry oraz przeciw piegom. Kiedyś świeżych liści brzozy używano również do okładów przeciw reumatyzmowi, a naparu z liści i pączków – w przypadku czerwonki i biegunek. Obecnie również medycyna konwencjonalna doceniła brzozę i w tym względzie! Liście brzozy wchodzą więc w skład mieszanek i leków ziołowych, takich jak np.: Fitolizyna, Reumergan oraz Urogran.
Guz brzozy brodawkowatej stosowany jest z kolei dodatkowo również przy chorobach nowotworowych oraz przewlekłych chorobach przewodu pokarmowego i bakteryjnych schorzeniach wątroby. Z kory brzozowej wytwarza się również aromatyczny olejek leczniczy, natomiast z drewna oraz korzeni i kory brzozy – dziegieć, smołę i olej juchtowy. Warto też wspomnieć, że w warunkach domowych najprościej jest stosować wywar z liści i pączków brzozy, mający działanie np. jako dobry środek moczopędny. Do tego celu należy wsypać 1 łyżeczkę liści na 2 szklanki wrzącej wody i gotować całość ok. 3 minuty. Odwar należy pić 3 razy dziennie po 1/2 szklanki miedzy posiłkami.
Brzoza brodawkowata roślina lecznicza i kosmetyczna – surowiec zielarski i skład
Brzoza brodawkowa jako roślina lecznicza i kosmetyczna, jest wykorzystywana w postaci liści i pączków, guza brzozowego, kory i soku. Liście brzozy brodawkowej (łac. Betulae folium) są przy tym jednym z najstarszych surowców zielarskich i leków w medycynie ludowej. W tych samych celach zbiera się również liście brzozy omszonej i ich mieszańców. Surowiec taki zwykle zawiera nie mniej, niż 1,5% flawonoidów, do 3,2% saponin, do 9% garbników katechinowych, a także różne kwasy organiczne, liczne sole mineralne, żywice, związki trójterpenowe (np. folientriol i folientetraol) oraz olejek eteryczny (młode liście i pączki zawierają więcej olejków eterycznych i innych związków).
Wspaniałym surowcem zielarskim pozyskiwanym z brzozy jest również kora (łac. Cortex Betulae), stanowiąca dobre źródło betuliny, stosowanej m.in. w leczeniu różnych egzem uczuleń i trądziku. Z kolei pozyskiwany wiosną sok brzozowy (nazywany – oskoła, można go zbierać samodzielnie tuż przez rozwinięciem się pączków liściowych, wypływa z nawiercanych w pniu otworów, lub z łamanych gałązek), zawiera w swoim składzie głównie cukier fruktozę, a także liczne sole mineralne (np. potas, miedź, mangan, fosfor i wapń) oraz witaminy z grupy B. Sok brzozowy jest orzeźwiającym, słodkawym napojem, mającym bogate działanie lecznicze. Przyspiesza bowiem przemianę materii, wzmacnia i oczyszcza cały organizm (wypłukuje m.in. złogi z przewodów moczowych, zapobiegając dzięki temu tworzeniu się kamieni nerkowych), wspomaga leczenie stanów zapalnych nerek i pęcherza moczowego oraz dny moczanowej.
Brzoza brodawkowata jej zbiór i konserwacja
Liście i pączki zrywa się, gdy są jeszcze młode i lepkie, ze ściętych drzew (same liście można też zrywać z drzew rosnących). Następnie suszy w warunkach naturalnych, w miejscu przewiewnym i w cieniu, w temperaturze 25-40 C. Po wysuszeniu, zioło ma słaby, przyjemny zapach, a po zaparzeniu – gorzkawy, ściągający smak. Korę także zbiera się wiosną, zdzierając ją z młodych, ściętych pni i gałązek, zdziera się przy tym tylko elastyczną, białą część zewnętrzną. Nie niszczy się przy tym zdrowych i rosnących drzew!
Ile kosztuje brzoza brodawkowata?
Cena drzewek brzozy brodawkowatej zależy od wysokości i odmiany:
- sadzonka brzozy brodawkowatej „GRACILIS”
- sadzonka 60 cm kosztują 6 zł
- sadzonka 80 cm – 8 zł
- sadzonka 120 cm – 11 zł – 12 zł
- sadzonka 170 cm – 45 zł
- sadzonka 200-250 cm – 89 zł
2. sadzonka brzozy brodawkowatej (Betula pendula 'Purpurea’)
- sadzonka 50-60 cm – 10 zł
- sadzonka 80 cm – 16 zł
- sadzonka 100-125 cm – 53 zł
- sadzonka 150-180 cm – 189 zł
3. sadzonka brzozy brodawkowatej ” Golden Cloud”
- sadzonka 80-100 cm – 26 zł – 43 zł
- sadzonka 150-200 cm – 79 zł